Schoon & haaks [afl. 47]

SCHOON & HAAKS [AFL. 47]

In De Parelduiker staat vanaf nummer 2 van de jaargang 2014 de rubriek ‘Schoon & haaks’ waarin ik publicaties van privédrukkers en marginale uitgevers bespreek. In de zevenveertigste aflevering (2023, nr. 5) staan recensies van de volgende boeken:

·        Bob Polak, Bij het dagboek van Max de Jong. Leiden: Fragment, 2023.

·        F.C. Terborgh, Wat ik geloof. ’s-Gravenhage: Statenhofpers, 2023.  

·        Sergej Jesenin, Rauwdouwgedichten. Vert. Arie van der Ent. Rotterdam: Woord in blik, 2023.

·        Martine Cuyt, Ware vrienden. Frans Claessens en Willem Elsschot. Antwerpen: Willem Elsschot Genootschap, 2022.

·        J.J. Voskuil, Een stille, mensenschuwe jongen. Haarlem: Korenmaat, 2023.

 

| Zie verder: Jan Paul Hinrichs, ‘Schoon & haaks’, De Parelduiker 28 (2023), nr. 5, pp. 75-80.

Vermoorde dichters almanak (Recensie)

OEKRAÏENSE POËZIE VERTAALD

Achteraf lijken de arrestatie van oppositieleider Aleksej Navalny in begin 2021 en het vernietigen van de laatste vrije media in Rusland te passen in een lange planmatige voorbereiding van het Kremlin op een oorlog. Deze kon alleen worden gevoerd als de staatspropaganda ongestoord kon liegen. Poetin verkocht de inval in Oekraïne die hij op 24 februari 2022 ontketende aanvankelijk als antwoord op een vermeende navo-dreiging. Even fictieve verhalen over biologische wapenlaboratoria, genocide van de Russische Donbass-bevolking en een naziregime in Kyiv kwamen daar bovenop. De ware reden lag in Poetins paranoïde obsessie met Oekraïne: het bestaan van een zelfstandige Oekraïense natie erkent hij niet. Het doel van de Russische operatie was simpel: vernietiging van alles wat Oekraïens is en het hele land inpikken. Bibliotheken, scholen, monumenten, kerken en musea waren nadrukkelijk doelwit. Dat staat in een lange traditie. Onder Stalin speelde in de jaren 1932-1933 de holodomor, de genocide door uithongering van de Oekraïense bevolking. Enkele jaren later werd een groot deel van de Oekraïense intellectuelen doodgeschoten, onder wie veel schrijvers. In het Westen vormde deze literatuur vrijwel alleen een onderwerp voor Oekraïense emigranten aan universiteiten in de Verenigde Staten en Canada. In Nederland was Oekraïens op geen enkele universiteit een vak. Vertalers waren er lange tijd dan ook niet. Eigenlijk leek Oekraïne niet helemaal serieus vergeleken bij ‘grote broer’ Rusland: een fatale narratief die Poetin ook gebruikt.

            Arie van der Ent (1956), woonachtig in Oekraïne, heeft zijn langdurige carrière als vertaler van Russische literatuur op een laag pitje gezet en stort zich nu op de tot voor kort ook voor hem onbekende Oekraïense literatuur. De Vermoorde dichters almanak bevat vertalingen uit het werk van ruim twintig Oekraïense dichters uit de periode 1919-1944. Slachtoffers van de Witten tijdens de Russische burgeroorlog en van de Nazi’s ontbreken niet, maar de meeste dichters stierven in 1937, het hoogtepunt van Stalins terreur die een levendig Oekraïens literair leven smoorde. De bekendste dichter is Mychajl Semenko (1892-1937): ‘Op 26.04.1936 gearresteerd (“actieve contrarevolutionaire activiteit”). Hij was gebroken en bekende alles. Een dag voor executie ter dood veroordeeld, met beslaglegging op al zijn eigendommen. Pas vanaf 1985 wordt hij heruitgegeven. Icoon van de Doodgeschoten Renaissance.’ De Oekraïense hoofdstad is onderwerp van het mooie liefdesgedicht ‘Kyiv op een lenteavond’ (1928) van Mykola Zerov (1890-1937) dat na de recente Russische bombardementen nog altijd actueel klinkt: ‘Al was je in de greep van veel vandalen/ en heersten architecten zonder smaak,/ loopt overal het spoor van brand en braak –/ je ligt er vrolijk bij en zelfs te stralen.’

            De bloemlezing maakt duidelijk welke enorme impact Stalins terreur op de Oekraïense literatuur had. Het boek is, als zoveel bloemlezingen, te weinig omvangrijk om individuele dichters dusdanig te introduceren dat de lezer werkelijk een beeld van ze krijgt. Daarom is het goed dat Van der Ent in Cypressen branden, deel 2 in de Oekraïense Bibliotheek van uitgeverij Woord in Blik van Joop Steenkamer, een ruime keuze publiceert uit de poëzie van Lina Kostenko (1930), de nationale dichteres van Oekraïne. Zij biedt allereerst een loyale stem met moreel gewicht: tijdens de Sovjettijd werd haar werk lange tijd niet uitgegeven vanwege een weinig partijvriendelijke houding. Kostenko’s gedichten doen aanvankelijk wat ouderwets aan: bespiegelingen rond begrippen als ziel, tijd, leven en vrijheid. Ze moedigt de lezer nadrukkelijk aan om dingen te accepteren en optimistisch te blijven, woorden die momenteel nodig zullen zijn: ‘Je kunt de dingen maar het best verwerken,/ want elke finish is een nieuwe start./ Het leven moet. Je moet gewoon maar leven./ Gebruik je ervaring en zet door, volhard./ Je moet jezelf geen loze voorpret geven,/ bespaar je die, en achteraf je smart.’ In vertaling komt Kostenko beter uit de verf als ze iets minder duidelijk en dubbelzinniger opereert. Dat levert ook mooie liefdesgedichten op. Een fraai gedicht heeft Kostenko over Tsjernobyl waar de natuur de woonomgeving overwoekert: ‘Maar kleine boompjes groeien voor de deuren./ Men woonde boven Pripjat – nu niet meer./ Waar gifzwammen het bos nog roder kleuren,/ daar waart de Dood – die ene plukmeneer.’ De titel Cipressen branden verwijst naar een schilderij van Van Gogh: een obligaat thema onder dichters uit de voormalige Sovjet-Unie. Samen met de Vermoorde dichters almanak levert Kostenko’s bundel een tweeluik op dat een actueel en overtuigend antwoord op Poetins agressie vormt: Oekraïense poëzie bestaat! Juist de aangenaam praktische houding van Kostenko zal men zelden bij een Russisch dichter aantreffen.

 

Arie van der Ent (vert.), Vermoorde dichters almanak. Onvrijwillig gestorven 1919-1944. 2022. 143 p. € 21,99 | Lina Kostenko, Cipressen branden. Zestig gedichten (vert. Arie van der Ent). 2022. 79 p. € 15,99 (uitgaven van Woord in Blik, Rotterdam info@woordinblik.nl

| Eerder verschenen in de rubriek 'Schoon & haaks', De Parelduiker 27 (2022), nr. 4, pp. 70-72.

Schoon & haaks [afl. 46]

 SCHOON & HAAKS [AFL. 46]

In De Parelduiker staat vanaf nummer 2 van de jaargang 2014 de rubriek ‘Schoon & haaks’ waarin ik publicaties van privédrukkers en marginale uitgevers bespreek. In de zesenveertigste aflevering (2023, nr. 4) staan recensies van de volgende boeken:

 

·        Ronald Spoor & Herman Verhaar (red.), De onzekeren. E. du Perrons ‘onvoltooide’ in 95 ontwerpen. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2023.

·        Boudewijn van Houten, Hitler en ik. Nijmegen: Flanor, 2023.

·        Louis Ferron, De laatste stelling. Verspreide teksten. Nijmegen: Flanor, 2023.

·        Joost Veerkamp, Tekenleed. Haarlem: De Korenmaat, 2023.

·        Rondom Sonja Prins. Amsterdam: GO, 2023.

 

| Zie verder: Jan Paul Hinrichs, ‘Schoon & haaks’, De Parelduiker 28 (2023), nr. 4, pp. 71-76.

Schoon & haaks [afl. 45]

 SCHOON & HAAKS [AFL. 45]

 In De Parelduiker staat vanaf nummer 2 van de jaargang 2014 de rubriek ‘Schoon & haaks’ waarin ik publicaties van privédrukkers en marginale uitgevers bespreek. In de vijfenveertigste aflevering (2023, nr. 3) staan recensies van de volgende boeken:

 

·        [Jan Engelman], Een Dom en de stad rondom. Acht wandelingen door historisch Utrecht. Utrecht: Salon Saffier, 2023.

·        Clare Lennart, Dwalen door een paradijs. Een keuze uit niet eerder gebundelde columns ‘Van Tijd tot Tijd’ in het Utrechts Nieuwsblad. Utrecht: Salon Saffier, 2022.

·        J.M.A. Biesheuvel, Twee brieven aan Karel van het Reve. Woubrugge: Avalon Pers, 2023.

·        Philip Larkin, Seven poems. Zeven gedichten. Vert. Peter Verstegen. Woubrugge: Avalon Pers, 2022.

·        Requiem voor een boerderij. Zes Letse gedichten. Vert. Jan Paul Hinrichs. Woubrugge: Avalon Pers, 2023.

·        Jeff Schmitz, Luxemburg und die Niederlande. Geschichte(n) luxemburgisch-niederländischer Begegnungen im Spiegel einer literatur- und kulturhistorischen Spurensuche. Mersch: Centre national de littérature, 2022.

·        Jorge Luis Borges, Everness. Sonnetten. Vert. Paul Claes. Amsterdam: HetMoet, 2022.

·        Oscar Wilde & Lord Alfred Douglas, Two loves. Twee liefdes. Gedichten en brieven. Vert. Maarten Asscher & Gerlof Janzen. Amsterdam: HetMoet, 2023.

| Zie verder: Jan Paul Hinrichs, ‘Schoon & haaks’, De Parelduiker 28 (2023), nr. 3, pp. 71-76.

 

Aad van Maanen: Een wandeling langs Leidse boekhandels (Recensie)

WANDELING LANGS LEIDSE BOEKHANDELS

Het lijkt een gewoonte uit voorbije tijden: boekhandelaren die hun etiket in een band plakken. Het was een vorm van reclame en bij fanatieke handelaren misschien ook van heimelijke bezitsdrang: een afgestaan boek bleef zo toch nog een beetje van de verkoper. Boekhandelsetiketten zijn ook bronnen van kennis: van adressen en, via de verschijningsjaren van de boeken waarin ze zijn geplakt, de tijd waarin boekhandels bestonden. Aad van Maanen, sinds 1981 eigenaar van antiquariaat Klikspaan aan de Hooglandse Kerkgracht in Leiden, is al vroeg begonnen etiketten te verzamelen, dat wil zeggen ze boven de fluitketel uit de boeken te stomen. Zijn unieke verzameling omvat momenteel ruim 22.000 etiketten van boekwinkels uit de hele wereld (zie www.boekhandelsetiketjes.blogspot.com). Leiden en omgeving vormen de basis: ‘In de jaren negentig heb ik samen met mijn vrouw álle adressen van boekhandels (ook voormalige) in Zuid-Holland bezocht om  mijn verzameling met recente exemplaren uit te breiden. Het was fascinerend om te zien op welke plekken in een ver verleden boekhandels gevestigd waren. […] Ook op fietsvakanties werd bij iedere boekhandel afgestapt.’ Aldus Van Maanen in Een wandeling langs Leidse boekhandels, een uitgave van antiquariaat Klikspaan, al jaren bekend door bibliofiele nieuwjaarsuitgaven. Per boekhandel zijn in alfabetische volgorde etiketten afgedrukt, tezamen met wat informatie over geschiedenis en eigenaars.

Uitgangspunt is Van Maanens verzameling: alleen boekhandels zijn opgenomen waarvan een etiket aanwezig is. Grote boekhandels als De Slegte, Mayflower en Van Stockum (inmiddels gesloten in Leiden) ontbreken zo even goed als een kleintje uit het verre verleden als de linkse boekhandel Oktober van levende stadslegende Ben Walenkamp (zie 2019/1). Daar staat veel tegenover. Het boek brengt herinneringen naar boven naar winkels uit het verleden waarvan de lezer de naam of het bestaan al weer was vergeten. Zo herrijzen de linkse boekhandels Manifest, Ruward en Van Caspel. Ik weet niet meer over wie van de drie ooit iets werd gefluisterd over sympathieën met de Baader-Meinhof-groep. Ook Atleest, nog bestaand en gespecialiseerd in oude culturen, blijkt vroeger een links bolwerk te zijn geweest. Van Maanen registreert het voormalige antiquariaat van Brill aan de Nieuwe Rijn, te deftig en geleerd om zo maar op een doordeweekse dag binnen te stappen maar een fenomeen door de maandelijkse grabbelmarkt op zaterdagochtend (zie 2021/2), waarop de meest morsige en fanatieke boekengekken afkwamen en onder klanken van Mozart en Bach handgemeen inderdaad op de loer lag. En wat leuk Lodewijk van Paddenburgh tegen te komen, nog altijd residerend in zijn romantische fotoboekenantiquariaat in de Diefsteeg, waar de passant met de blik op een rommelig keukentje voor de etalage draalt, niet wetend een boekhandel, ex-boekhandel of huiskamer binnen te lopen. Van Maanen, in zijn nuchtere stijl, hangt aan hem een geruststellende bekentenis op: ‘Van Paddenburgh gaat, naar eigen zeggen, tot zijn dood door met de handel. Daarmee voel ik sterke verwantschap.’ Bijzondere aandacht heeft Van Maanen voor de interessantste Leidse boekhandel ooit, Ginsberg, waar hij zelf in de jaren zeventig werkte. De zaak was opgericht door Holocaust-slachtoffer Jacob Ginsberg (1886-1943) en voortgezet door diens zoon Jaap (1925-1993). Het is niet vermeld in dit boek, maar een stolperstein voor Ginsberg is in de maak voor de stoep voor zijn voormalige boekhandel op het Kort Rapenburg.

Van kaft tot kaft is dit een verrukkelijk boek vol verzamelplezier en informatie, ook voor boekenliefhebbers die over Leidse boekhandels niets weten. Het verbergt ook een aardigheid: Van Maanen plakte onder het colofon in elke uitgave twee originele etiketten uit zijn verzameling die dus 200 stuks armer is geworden. Zo kreeg ik er een van Van Velzen, de fameuze boekbinder op het Rapenburg: ook voor Leidse binders en leesbibliotheken maakt Van Maanen ruimte. Zo zal elk exemplaar weer anders zijn en ook verschillen van de eerste druk van dit boek die in een oplage van 50 exemplaren eerder dit jaar bij De Carbolineum Pers verscheen.

Aad van Maanen, Een wandeling langs Leidse boekhandels. Leiden: Antiquariaat Klikspaan, 2022. 2^de druk. 216 pp. 100 ex. € 35 (maanen@antiqklikspaan.demon.nl)

| Eerder verschenen in de rubriek 'Schoon & haaks', De Parelduiker 27 (2022), nr. 3, pp. 71-72.

Jack van der Weide (red.): Dossier Tristan (Recensie)

TRISTAN OP DE KRAKERSRADIO

Het is bekend bij oude rockers en popmusici: decennia later nog eens de bühne op met de band. Dit voorjaar zagen we het in Den Haag met Supersister. Een boek over een oud literair tijdschrift komt ook voor, maar zelden gemaakt door de redactie van weleer. Het gevaar bestaat dat dan met terugwerkende kracht een mythe wordt gecreëerd waarvan indertijd niemand op de hoogte was, misschien ook de redactieleden niet. In ieder geval had ik nooit van een tijdschrift Tristan gehoord waarvan in de jaren 1987-1988 vier nummers verschenen in Nijmegen. Vijfendertig jaar later verschijnt Dossier Tristan, een collage oude en nieuwe teksten over, uit en rondom het tijdschrift, aldus een aanbevelingstekst, die ‘korte maar hevige opflakkering van literair talent gekoppeld aan jeugdige overmoed. De drie redacteuren van Tristan – Chrétien Breukers, Rob van Erkelens en Jack van der Weide – staken de koppen weer bij elkaar, stoften oude mappen af, riepen voormalige strijdmakkers te hulp en maakten een boek dat bij velen de rillingen over de rug en de tranen over de wangen zal doen lopen.’ Zover gaat het bij mij niet, maar dit is een intrigerend en origineel boek. Net als het tijdschrift van weleer is het een eigen beheer uitgave, alleen veel dikker dan alle nummers samen. Het begint met een foto van de redacteuren, met ijdele verliteratuurde kapsels, die lijken op novicen uit de Stefan George-clan. Het eerste nummer doet aan plaatsbepaling: ‘Zijn wij post-modern? Misschien. Zijn wij post-punk? Opnieuw: misschien. Zijn wij neo-decadenten, neo-romantici of nouveau-realisten? Het valt nauwelijks te noemen, dat is ook niet nodig.’

Het hilarische hoogtepunt van het boek is de geheel uitgeschreven tekst, inclusief versprekingen, aarzelingen en interrupties, van een radio-interview met de redactie uit 1987. De uitzending was op Radio Rataplan, een zender in krakersbolwerk De Pontanus in Nijmegen. Zulke radio is natuurlijk spoorloos verdwenen, maar jaargenoot Nederlands en antiquaar van nu Fokas Holthuis nam de uitzending op de cassetterecorder op én bewaarde het bandje. De ster is interviewer Berend Immink, nog altijd eigenaar van het Nijmeegse antiquariaat Verzameld Werk, die door zijn begripsvolle en aandachtige houding (wel vaak met ‘Mm’) wat mij betreft een voor ‘discourse analysis’ rijpe klassieker heeft gegenereerd over een jonge, ambitieuze en onzekere studentenredactie. Hij vraagt naar de Wagneriaanse tijdschrifttitel: ‘Maar het is in ieder geval ook… barstensvol pathos hè?’ CB: ‘Ja, precies.’  BI: ‘Wagner.’ RE: ‘Dus ja, je kan niet ontkennen dat wij enige pathetiek mee…’ JW: ‘Wij schuwen de pathos niet.’ CB: ‘Wij zijn nog jong…’ RE: ‘Ja, we kunnen altijd oud worden en dan wordt het vanzelf minder, niet waar, dan wordt het allengs soberder…’ BI: ‘De ziekte die mildheid heet – of niet? [allen lachen en praten]. Even een muziekje draaien?’ Vervolgens schalt een fragment uit Wagners opera Tristan und Isolde over de krakersradio.

Jack van der Weide (red.), Dossier Tristan. Nijmegen 2022. 344 pp € 29,95 (jackvanderweide@gmail.com)

| Eerder verschenen in de rubriek 'Schoon & haaks', De Parelduiker 27 (2022), nr. 3, pp. 72-74.

Georgi Gospodinov en Johannes Vermeer

GEORGI GOSPODINOV EN JOHANNES VERMEER

De Bulgaarse auteur Georgi Gospodinov (1968), die onlangs de International Booker Prize (2023) won voor zijn roman Schuilplaats voor andere tijden, is niet minder dichter dan prozaïst. In Den Haag is hij eens geweest. Wellicht gaf een bezoek aan het Mauritshuis de inspiratie voor zijn gedicht over het schilderij 'Het meisje met de parel' van Johannes Vermeer:

VERMEER

Het meisje met de pullover en jeans

zit op een stap van het Meisje

met de parel

hun gezichten

zijn hetzelfde

 

omdat de tijd

alleen een kledingstuk is

een oorring

 

De suppoost in de zaal

lijkt op Vermeer

| Vertaling niet eerder gepubliceerd. Vert. uit het Bulgaars: Jan Paul Hinrichs