Vanaf september 1916 vertoonden Nederlandse bioscopen de
Britse documentaire The Battle of the
Somme over de slag die op dat moment nog volop woedde en al tienduizenden
slachtoffers had gemaakt. Tachtiger Jacobus van Looy (1855-1930) bezocht een
voorstelling en schreef er het 432 regels tellende gedicht ‘Het verhaal van den
provinciaal’ over dat in maart 1917 in De
Nieuwe Gids verscheen. Het lijkt meer een modernistisch verhaal dan een
gedicht en staat ver van de gezapige sonnettencultuur van de Tachtigers. Van
Looy schetst een broeierig beeld van deze ‘mediagebeurtenis’: een zaal met
orkest, sigarenrook, vol gemobiliseerde soldaten en opgewonden burgers waarvan
velen voor het eerst de dood op het bioscoopdoek zien. De werkelijkheid van de
slag verbijstert: ‘Het was of allen waren in versteeniging, / Een moeder raakte
aan den arm haars zoons, bij ongeval, / En dat was al.’ Aan het einde beseft de
provinciale bioscoopganger maar al te goed dat het in eigen land nog vrede is
maar ’s nachts droomt hij dat hij ‘eigenhandig in een tuin een mensch begroef,
/. Tusschen het wuivelende gras, / En ik was / Die doode zelf.’ Onder redactie
van Geert Buelens verscheen een heruitgave van dit bijzondere gedicht, met
voortreffelijke, informatieve opstellen eromheen. Uit de inleiding blijft me de
opmerking bij dat veel Britse bioscoopbezoekers in de film hun mannen, zoons of
vaders naar de camera zagen glimlachen, wetende dat ze inmiddels waren
gesneuveld. Hoe kwam dat aan in 1916, toen nog vrijwel niemand een familielid
op bewegend beeld had gezien? Ik blijf fervent tegenstander van het bij boeken
voegen van DVD’s, want die zijn over een paar jaar allemaal kapot, maar ter
informatie: men krijgt er nog een film bij van Leo van Maaren met interviews
met deskundigen en de tekst van het gedicht, gelezen door Krijn ter Braak. Zonder
Huis Clos was dit een plichtmatige, louter academische uitgave geweest. Nu
hebben we een subliem door Piet Gerards vormgegeven boek, met de fraaiste en
toepasselijk meest vlammende titelpagina uit de reeks die vijf bladzijden in
beslag neemt. Ondertussen heeft Huis Clos, actief sinds 1986, in de
wandelgangen het einde van haar activiteiten aangekondigd. Ik hoop dat dit vals
alarm is. Weinig uitgeverijen zijn in staat middels vormgeving een onbekende
historische tekst zo’n onverwachte relevantie en urgentie te bezorgen.
Geert Buelens (red.), Plots hel het werd. Jacobus van Looy en de Battle of the Somme. Rimburg: Huis Clos, 2015. 111 p. € 27,50 (Gerard Terborghstraat 16 hs, 1071 TM Amsterdam willemvandeweteringh@uitgeverijhuisclos.nl).
| Eerder verschenen in de rubriek 'Schoon en haaks', De Parelduiker 22 (2017), nr. 2/3, pp. 168-169.
