REISBRIEF UIT SOFIA
 |
| Synagoge in Vidin, februari 1980. Synagogue in Vidin, Bulgaria, February 1980 Photograph by Jan Paul Hinrichs © Jan Paul Hinrichs |
Zonder veel stuiptrekkingen landt het
Russische kistje, waarvan de eerste aanblik in Sofia wel tot enig nadenken
stemde op het ‘aerogara’ van Vidin, een in het uiterste noordwesten van
Bulgarije gelegen Donau-stad. Onder het handjevol provincialen dat uitstapt,
bevinden zich een Vlaamse student en ik. Bij het teruggeven van de bagage
blijkt mijn tas zoek te zijn. Maar een speurtocht tussen de postzakken aan
boord brengt hem nog boven water.
Met een
bus naar de stad. Modder en mist maken de buitenwijken nog armoediger. We
worden afgezet op het uitgestorven hoofdplein. Een hotel is gauw gevonden. Bij
de lunch vraagt de ober of wij voor het chemisch instituut zijn gekomen. Nee,
gewoon als nieuwsgierigen. Ongeloof alom.
Weldra volgt
de eerste verkenning. De reisgids belooft een fraaie moskee. Op weg daarheen
worden we meteen door iemand gevolgd, maar de man spreekt ons niet aan. Pas een
half uur later, als de moskee achter ons ligt, raken we hem kwijt. Het meest
bekend is Vidin om de Baba Vida, Bulgarije’s enige burcht. Hiermee hebben we
volgens de gids alles al gehad, maar wij ontdekken een kolossale synagoge die ons
meer interesseert. Alle ruiten zijn gesneuveld en de deur naar de bovengalerij staat
open. Beneden zijn toneelrekwisieten opgeslagen. We sluipen zo lang met camera’s
rond het gebouw rond dat omwonenden naar ons beginnen te gluren. Maar ook
‘gewoon op straat’ baren we opzien.
We dineren
in het andere hotel. Waarom dat gebouwd is, is onduidelijk. De bezoekers zitten
de hele avond op een of twee drankjes. Voor die drankjes kan dan wel de hele
avond worden gedanst, een gebeuren dat overal in Bulgarije ook het karakter van
trimmen heeft.
De
volgende morgen betalen we voor nog een nacht. ‘Wilt u gescheiden kwitanties
voor declaratie bij uw instituut?’ vraagt de receptioniste. We nemen de weg die
ons in Noordelijke richting de stad uitvoert, langs de muren van wat eens een
machtige Turkse citadel was. Weldra komen we in een gebied van verlaten huizen,
kudden schapen tussen uit autobanden bestaande afrasteringen, vuilnisbelten,
groezelige fabriekjes, een onbewaakt soort steenbakkerij waar een bord ‘Militair
object. Streng verboden toegang’ voor staat.
 |
| Joodse begraafplaats, Vidin, februari 1980. Jewish cemitary, Vidin, Bulgaria, February 1980. Photograph by Jan Paul Hinrichs © Jan Paul Hinrichs |
Een eind
van de weg af is een kerkhof waar bij inspectie alleen katholieken blijken te
liggen. In de verte zijn nog meer grafstenen. We nemen een met vuil bezaaide
moddervlakte en waden ons door struikgewas om te komen bij wat het Joodse
kerkhof van Vidin blijkt te zijn. De laatste begrafenis blijkt in 1976 plaats
gevonden te hebben. Opvallend is dat een rij van tien andere recente grafstenen
grondig is vernield is.
Alles is
er: zwaar bewolkte hemel, kraaien, konijnen, schapendrollen, kadavers, mos, een
uitgebrand opzichterhuisje, de toeter van de veerboot naar Calafat in de ijzige
februaristilte. Men stelle zich er een begrafenis voor, met de kist die eerst
door de struiken heen moet en het klaaggezang van een rabbijn die uit Sofia
heeft moeten overkomen, over de vlakte. Een slavist herinnert zich op zo’n
plaats flarden uit Joseph Brodsky’s, door hemzelf later verworpen gedicht over
het Joodse kerkhof in Leningrad: ‘Achter het scheve hek liggen naast elkaar
juristen, handelaren, muzikanten, revolutionairen. Voor zichzelf zongen ze.
Voor zichzelf spaarden ze. Voor anderen stierven ze. Maar eerst betaalden ze
belastingen, respecteerden de politie, en in deze wereld, hopeloos materiaal,
verklaarden ze de Talmoed en bleven idealisten. Misschien zagen ze meer.
Misschien geloofden ze blind. Maar zij leerden hun kinderen verdraagzaam te
zijn en werden koppig….’
 |
| Synagoge in Vidin, april 1991. Synagogue in Vidin, Bulgaria, April 1991. Photograph by Jan Paul Hinrichs © Jan Paul Hinrichs |
De
volgende dag vertrekken we. Door mist in Sofia moeten we met de trein. Acht uur
doet deze over de tweehonderd kilometer. We zijn het erover eens: een reis naar
Vidin was veldwerk op het gebied der verlatenheid. Nergens ter wereld zag ik
ook zoveel openbare wc’s, terwijl de straten eigenaardig stil waren,- totdat
ergens een bioscoop, waar een belegen film gedraaid werd, uitging.
Jan Paul Hinrichs
Jan Paul Hinrichs
| ‘Brief uit Vidin’, verscheen als ‘Reisbrief uit Sofia’, in Mare 3, no. 26, 13.03.1980, p. 12. De tekst verscheen daarna ook binnen het artikel ‘Uit
een verdwenen wereld’ in Tirade 29
(1985), no. 296, pp. 91-97. Met wijzigingen herdrukt als 'Brief uit Vidin' in: Jan Paul Hinrichs, Brief uit Vidin (Nijmegen: Flanor, 2015), pp. 63-65.
Trefwoorden: Vidin Jewish synagogue cemitary Видин синагога еврейско гробище
Trefwoorden: Vidin Jewish synagogue cemitary Видин синагога еврейско гробище
