Mr. Frans Erens (1857-1935) reisde in mei 1894 met de schilderende
vader en zoon Jozef (1824-1911) en Isaäc (1865-1934) Israëls naar Spanje. Jozef
deed in 1899 verslag in het reisboek Spanje,
een reisverhaal dat in 1989 is heruitgegeven. Stichting Os Moddersproak herdrukt
het boek opnieuw als In Spanje, met Frans
Erens. Bezorger Jean Frins voegt Erens’ recensie van het boek uit 1899 toe,
alsmede zijn exposé over Israëls junior uit Litteraire
wandelingen (1906) en zijn eigen Spaanse reisschetsen uit de tweede druk
van Vervlogen jaren (1958). Het gaat om
een collage van reeds verspreid beschikbare zaken, waarvan Erens’ Spaanse
schetsen het aardigst blijven: ‘Het ernstige discrete en stille is een
karaktertrek der Spanjaarden. In de grote koffiehuizen of op straat heb ik in
Madrid nooit horen lachen, veel minder schreeuwen. […] De Hollandse
studentikoziteit en joligheid zijn helemaal niet te vinden. […] Verkeerd van de
Spanjaard is, dat hij de vreemdeling dikwijls uitlacht, maar zijn lach is stil,
het is steeds de lach van een diplomaat. Hij heeft daarin een overeenkomst met
de Hollander; doch, als een Hollander de vreemdeling uitlacht is zijn lach niet
die van een diplomaat.’ Zo’n uitgave houdt de formidabele schrijver Erens actueel.
Nog meer gebeurt dat in De burgemeester, een bloemlezing ongebundelde De Nieuwe Gids-bijdragen van Erens uit de jaren 1892-1929. Hoogtepunt
is de weemoedige schets uit 1922 van Würzburg, waarover de ‘trieste sluier’ van
‘Duitsland-na-de-oorlog’ hangt. De Limburgse aristocraat en fijnproever neemt
ons verleidelijk mee uit eten: ‘Ga naar dat restaurant in dat oude afgelegen
straatje, met dat ijzeren gesmede uithangbord. Ga die kleine deur binnen, gij moet
nog een trede dieper afdalen […]. Sneeuwwit tafellaken glanst u tegen en het
kristal flikkert in het schemerig gedempte licht […]. ’ Het titelverhaal bevat
een portret van een corrupte Limburgse burgervader, omgeven door profiteurs.
Erens doet hier wat opgelegd leuk, maar hij publiceerde het verhaal in 1912 dan
ook onder het pseudoniem Richard Savels. Pas na zijn dood bleek dat hij de
auteur is. Onverminderd gewenst blijft een nieuwe, weloverwogen editie van Erens’ nagelaten klassieker Vervlogen jaren, waarvan de liefhebber nog altijd drie drukken (de laatste van 1989) in bezit moet houden die hemelsbreed van elkaar verschillen. Frins classificeert Harry G.M. Prick, de bezorger van twee van deze uitgaven, als ‘de verdienstelijke publicist en Tachtiger-vorser’. Het verhaal ‘De burgemeester’ wilde deze niet heruitgeven, omdat de ‘vilein-satirische tekst’ niet paste ‘in het door Prick van Erens opgeroepen beeld’. Toch wil ik Pricks tekstuele en literair-historische voetnoten aanbevelen aan Frins, die ten behoeve van ‘leerlingen van middelbare scholen’ zelf vooral grossiert in Wikipedia-achtige verklarende voetnoten over gemeengoed, tot over de Rhône aan toe. Of lezen onze scholieren tegenwoordig weer Erens, maar kennen ze zo’n rivier niet?
Jozef en Isaäc Israëls, In Spanje, met Frans Erens. 2017. 189 pp. € 12,50. Frans Erens, De burgemeester. Bloemlezing van ongebundeld
gebleven teksten uit De Nieuwe Gids. 2017. 88 pp. € 10 (Uitgaven van Os
Moddersproak, Brikkebekker 10, 6372 DP Landgraaf fanmoddersproak@yahoo.com)
| Eerder verschenen in de rubriek 'Schoon & haaks', De Parelduiker 22 (2017), nr. 5, pp. 74-75.
