EEN DODE GROOTVADER ACHTER EEN GESTOOFD KAPOEN
De Litouwse letterkunde is internationaal nooit erg aangeslagen. Aan de omvang van het land en het aantal sprekers van het Litouws kan dat niet liggen: het Litouws heeft meer sprekers dan bijvoorbeeld het Ests dat met Jaan Kross een veel vertaald auteur heeft voortgebracht. Over aandacht in de buitenlandse pers heeft Litouwen ook al jaren niet te klagen. Wat niettemin ontbreekt, is een Litouwse vertaaltraditie. In Nederland opereren zeker vier vertalers voor het Ests, maar vertalers voor het Litouws zijn tot dusverre niet opgestaan. Eigenlijk is dat wonderlijk want Litouws wordt al sinds 1913 in Leiden gedoceerd en er lopen in ons land genoeg mensen rond die de taal beheersen. Toch is de roman De schaduw van de slang van Saulius Kondrotas uit het Frans in het Nederlands vertaald. Dat is jammer, maar aan de andere kant komt deze vertaling ook als een verrassing.
Saulius Kondrotas is in 1953 in Kaunas geboren. Hij is de auteur van twee romans en twee verhalenbundels. In 1986 emigreerde hij naar Amerika en werkt nu als commentator van Radio Free Europe in München. De roman De schaduw van de slang verscheen in 1981 in Litouwen. Het eerste hoofdstuk is schitterend geschreven. De ik-persoon, Kristupas Meizis, beschrijft hoe zijn grootvader zijn einde voorvoelt en een afscheidsfeest voor zich laat organiseren. Na zijn dood wordt hij gewassen en door de familie aan tafel teruggezet. Hij krijgt een pul bier en gestoofde kapoen voor zich en het feest gaat door. De lezer wordt ingevoerd in een negentiende-eeuwse plattelandswereld van folklore, mythe en dood. Geslaagd zijn Kondrotas’ natuurschilderingen: hij weet het landschap een geur te geven.
Het vervolg is een draak van een verhaal. Kristupas trouwt een beeldschoon meisje dat in haar huwelijksnacht wordt geschaakt en verkracht door een jaloerse graaf. Het kind dat wordt geboren, moet toezien hoe de moeder haar eigen huis in brand steekt. De jongen komt bij strenge pleegouders terecht wier boerderij hij later zelf in brand steekt. Uiteindelijk wil hij met zijn pleegzus trouwen, maar voordat het ervan komt vermoordt hij twee personen en eindigt hij in het jaar 1910 in Kaunas aan de galg.
Vanaf het tweede hoofdstuk nemen wisselende personen de rol van verteller op zich, wat weleens verwarrend werkt. Datzelfde kan men zeggen van Kondrotas’ gewoonte om zijn verhaal te doorspekken met allerlei wijsheden, citaten en symboliek. Zijn eruditie maakt een scholastische en weinig doorleefde indruk. Wellicht lag dat in het Litouwen van 1981 anders. Toen het boek verscheen was er immers van enige liberalisatie in de Sovjet-Unie geen sprake. In de praktijk waren in het Balticum de marges van het toelaatbare ruimer dan in Moskou en kon op levensbeschouwelijk gebied soms verrassend vrij gefilosofeerd worden. Het genre van de historische roman gaf schrijvers bovendien de mogelijkheid om verkapt commentaar op het heden te geven. In hoeverre Kondrotas dat in zijn roman doet is een kwestie van speculatie. Het langzaam vervagen van de scheidslijn tussen familie, vrienden en vijanden dat zich in het boek aftekent, lijkt evenwel ook een herkenbaar gegeven binnen een communistische maatschappij.
De uitgever gaf De schaduw van de slang de ondertitel Familiegeschiedenis uit Litouwen. Toch is het lokale coloriet niet zo sterk dat men het gevoel heeft een specifiek Litouws boek te lezen. Dat hoeft natuurlijk ook niet als een roman door plot, karaktertekening en compositie overtuigt. Helaas doet De schaduw van de slang dat, ondanks Kondrotas’ vaardige detailbeschrijvingen, lang niet altijd; de vertelling maakt een nogal geforceerde indruk. Dat is jammer voor de eerste Litouwse roman die in ons land in vertaling verschijnt.
Rec. van Saulius Kondrotas, De schaduw van de slang. Een familiegeschiedenis uit Litouwen (vertaling Ellen Beek), Uitg. Meulenhoff, 1994.
Jan Paul Hinrichs
| Eerder verschenen in Vrij Nederland, 29 oktober 1994, pp. 94-95.
