MARCEL VAN EEDEN TEKENT ACHTERBERGS ‘ANTI-MATERIE’
‘De tijd dat je dood zult zijn ligt voor je, die is nog
onbepaald, maar er is ook een tijd dat je dood was. De tijd voor je geboorte.
En die tijd van je dood, dat deel van je min-ik, van je anti-ik kun je nu al
beschrijven’. Deze uitspraak van de Haagse kunstenaar Marcel van Eeden is
geciteerd in Beursberichten, de krant
die verscheen ter gelegenheid van de Beurs van kleine uitgevers in Paradiso op
8 december 2013. Van Eedens werk wordt dan ook gedomineerd door tekeningen van situaties van vóór zijn geboortejaar 1965.
Hij werkt vooral aan de hand van foto’s uit boeken en tijdschriften. ‘Min-ik’
is een direct citaat uit het gedicht ‘Anti-materie’ van Gerrit Achterberg
(1905-1962). Het is diens laatste gedicht, voltooid op eerste kerstdag 1961, minder
dan een maand voor zijn dood. Een ‘ik’ keert hierin terug naar zijn oude
huurkamer. Alles is nog intact en er zijn afdrukken van zijn aanwezigheid en
die van een vrouw: ‘wasem mijner hand’, in
‘het vloertapijt een dameshak’. Het leest als sporenonderzoek op een plaats
delict die verzegeld is geweest. De ‘ik’ herbeleeft dan een moment van vroeger,
de spanning loopt op: ‘Hoog op de tenen gaat een spoor / tussen de kamerdingen
door.’ Een vrouw, een ‘u’ duikt op. Een ‘min-ik’, kennelijk de persoon die ‘ik’
vroeger was, wilde ‘naar de slaapvertrekken gaan’ en ‘u’ vragen ‘of het licht /
uit kan, de antichambre dicht’. In een
schemergebied tussen dood en erotiek, tussen ‘ik’, ‘min-ik’ en ‘u’ blijft een
ontknoping ongenoemd en breekt de tekst af. De Statenhofpers drukt dit dubbelzinnige
gedicht van 53 versregels af naast Duitse en Engelse vertalingen: drie kolommen
op één blad naast elkaar. Marcel van Eeden leverde met potlood en negro stift vijf
tekeningen, zwart-wit met nuances van gitzwart tot grijs, die eerder als
interpretaties van Achterbergs wereld overkomen dan als directe illustraties
bij de tekst. Het zijn aan stills van
oude speelfilms herinnerende beelden van een schemerachtige kamer die de radiosfeer
van de jaren vijftig oproepen: sober maar ook mysterieus. Een man en vrouw zien
we van opzij en vanachter: onpeilbare schimmen wier relatie net als in
Achterbergs gedicht onduidelijk is. Anti-materie
is een bijzonder kunstenaarsboek waarin de drievoudige tekst en de illustraties
zijn gedrukt op een breed albumformaat, met veel wit. De titel van Achterbergs
gedicht over het tegendeel van materie is toepasselijk niet op het kale donkergrijze
kartonnen omslag gedrukt maar er zonder eigen kleur in geperst en daarmee
uitgespaard. Zo ontstond ook een ‘anti-titel’ en blijven vorm en inhoud één.
Jan Paul Hinrichs
Jan Paul Hinrichs
Gerrit Achterberg & Marcel van Eeden, Anti-materie. Antimaterie. Anti-matter. Den Haag: Bureau Claxon & Statenhofpers,
2013. [13 ongenummerde bl.]. 120 ex. € 125 (zie voorgaand stukje voor
besteladres).
| Eerder verschenen in De Parelduiker 19 (2014), nr. 2, pp. 71-72 (als onderdeel van de rubriek ‘Schoon & haaks’).
