PAUL O. MARTIN, ROEL HOUWINK EN HENDRIK MARSMAN
Paul O. Martin (1900-1943) was een jeugdvriend van Hendrik Marsman (1899-1940). In de biografische literatuur over Marman speelde hij tot dusverre nauwelijks een rol. Ze kenden elkaar van de bewaarschool in Zeist, ‘waar wij op hetzelfde potje hebben gezeten.’ Aldus Martin in een van drie in 1940 en 1941 gepubliceerde stukken. Niels Bokhove dolf ze op in het Bataviaasch Nieuwblad en Wereldnieuws en Sport in Beeld, ook uit Batavia. In 1939 hadden Martin en Marsman elkaar nog ontmoet in Savoye. Marsman en zijn vrouw verbleven daar voor lange tijd, toen Martin, boekhouder in Nederlands-Indië, voor verlof in Europa was. We danken aan Martin herinneringen aan Marsmans laatste tijd in Frankrijk. Ook liet hij vaardige portrettekeningen en schetsen na van de landhuizen die Marsman huurde in Mornex en Bogève. Martin citeert in zijn stukken brieven van Marsman die vermoedelijk tijdens of na de Japanse bezetting van Indië verloren zijn gegaan. Uit Bogève schrijft hij: ‘Ik raak hoe langer hoe meer verslaafd aan de stilte, de natuur, het isolement.’ Kort voor zijn dood uitte Marman in een brief nog twijfels aan de noodzaak van zijn schrijverschap: ‘Ik troost mij met de gedachte, dat deze en gene misschien ook later wellicht iets heeft aan wat ik schrijf. Publiceeren is na een zekere leeftijd, behalve een geldkwestie, voor mijn gevoel ook een daad van “naastenliefde”, want voor je genoegen hoef je het doorgaansch heusch niet te doen!’ Niettemin bood de literatuur dus ook een alibi voor zelfverkozen isolement. Dit waardevolle boekje uit de reeks De Utrechtse Boekhoudpers brengt twee vrienden samen die als gevolg van de oorlog omkwamen. Marsman stierf op een getorpedeerd schip in de golf van Biskaje, Martin enkele jaren later in Singapore in een Jappenkamp. De plaquette die aan de muur van de begraafplaats van de Broedergemeente in Zeist aan Martin herinnert, krijgt door dit boekje meer betekenis.
Marsmans vader was boekhandelaar in
Zeist. In diens winkel in de Tweede Dorpsstraat ontmoette hij in 1920 dichter
en literator Roel Houwink (1899-1987). De rijk gedocumenteerde en
geïllustreerde studie van J.J.C. Dee (1950) Tolk
van zijn tijd onderzoekt Houwinks activiteiten in de jaren
1916-1930. We zien hem als begeleider van de jonge Gerrit Achterberg en
vriend van Slauerhoff. Met Marsman vormde Houwink de redactie van De Vrije Bladen. Vanaf begin jaren
dertig, toen hij ‘ideoloog van het protestantse volksdeel’ werd, speelde
Houwink in de literaire wereld geen rol meer. Diensten aan ‘de nieuwe
orde’ leverden hem na de oorlog een publicatieverbod op. Houwink was vooral
deelonderwerp in de biografie van beroemde tijdgenoten die hij ruimschoots
overleefde. Dit boek laat zijn activiteit over de volle breedte zien en
portretteert hem als een enigszins vergeten sleutelfiguur uit de jaren twintig.
Paul O. Martin, Ter herinnering aan Marsman. Utrecht: Salon Saffier, 2019. 30 pp.
50 ex. € 8,50 (info@salonsaffier.nl)
| J.J.C. Dee, Tolk
van zijn tijd. Roel Houwink als literator in de jaren 1916-1930. Nijmegen:
Flanor, 2019. 473 pp. € 25 (uitgeverijflanor@gmail.com)
| Eerder verschenen in de rubriek 'Schoon & haaks', in De Parelduiker 24 (2019), nr. 4, pp. 73-75.
