WANDELING LANGS LEIDSE BOEKHANDELS
Het lijkt een
gewoonte uit voorbije tijden: boekhandelaren die hun etiket in een band plakken.
Het was een vorm van reclame en bij fanatieke handelaren misschien ook van heimelijke
bezitsdrang: een afgestaan boek bleef zo toch nog een beetje van de verkoper. Boekhandelsetiketten
zijn ook bronnen van kennis: van adressen en, via de verschijningsjaren van de
boeken waarin ze zijn geplakt, de tijd waarin boekhandels bestonden. Aad van
Maanen, sinds 1981 eigenaar van antiquariaat Klikspaan aan de Hooglandse
Kerkgracht in Leiden, is al vroeg begonnen etiketten te verzamelen, dat wil
zeggen ze boven de fluitketel uit de boeken te stomen. Zijn unieke verzameling omvat
momenteel ruim 22.000 etiketten van boekwinkels uit de hele wereld (zie www.boekhandelsetiketjes.blogspot.com). Leiden en omgeving vormen de basis:
‘In de jaren negentig heb ik samen met mijn vrouw álle adressen van boekhandels
(ook voormalige) in Zuid-Holland bezocht om
mijn verzameling met recente exemplaren uit te breiden. Het was
fascinerend om te zien op welke plekken in een ver verleden boekhandels gevestigd
waren. […] Ook op fietsvakanties werd bij iedere boekhandel afgestapt.’ Aldus Van
Maanen in Een wandeling langs Leidse boekhandels, een uitgave van antiquariaat
Klikspaan, al jaren bekend door bibliofiele nieuwjaarsuitgaven. Per boekhandel zijn
in alfabetische volgorde etiketten afgedrukt, tezamen met wat informatie over geschiedenis
en eigenaars.
Uitgangspunt
is Van Maanens verzameling: alleen boekhandels zijn opgenomen waarvan een etiket
aanwezig is. Grote boekhandels als De Slegte, Mayflower en Van Stockum (inmiddels
gesloten in Leiden) ontbreken zo even goed als een kleintje uit het verre verleden
als de linkse boekhandel Oktober van levende stadslegende Ben Walenkamp (zie 2019/1).
Daar staat veel tegenover. Het boek brengt herinneringen naar boven naar winkels
uit het verleden waarvan de lezer de naam of het bestaan al weer was vergeten. Zo
herrijzen de linkse boekhandels Manifest, Ruward en Van Caspel. Ik weet niet
meer over wie van de drie ooit iets werd gefluisterd over sympathieën met de
Baader-Meinhof-groep. Ook Atleest, nog bestaand en gespecialiseerd in oude culturen,
blijkt vroeger een links bolwerk te zijn geweest. Van Maanen registreert het
voormalige antiquariaat van Brill aan de Nieuwe Rijn, te deftig en geleerd om
zo maar op een doordeweekse dag binnen te stappen maar een fenomeen door de
maandelijkse grabbelmarkt op zaterdagochtend (zie 2021/2), waarop de meest morsige
en fanatieke boekengekken afkwamen en onder klanken van Mozart en Bach handgemeen
inderdaad op de loer lag. En wat leuk Lodewijk van Paddenburgh tegen te komen,
nog altijd residerend in zijn romantische fotoboekenantiquariaat in de
Diefsteeg, waar de passant met de blik op een rommelig keukentje voor de etalage
draalt, niet wetend een boekhandel, ex-boekhandel of huiskamer binnen te lopen.
Van Maanen, in zijn nuchtere stijl, hangt aan hem een geruststellende
bekentenis op: ‘Van Paddenburgh gaat, naar eigen zeggen, tot zijn dood door met
de handel. Daarmee voel ik sterke verwantschap.’ Bijzondere aandacht heeft Van
Maanen voor de interessantste Leidse boekhandel ooit, Ginsberg, waar hij zelf
in de jaren zeventig werkte. De zaak was opgericht door Holocaust-slachtoffer Jacob
Ginsberg (1886-1943) en voortgezet door diens zoon Jaap (1925-1993). Het is
niet vermeld in dit boek, maar een stolperstein voor Ginsberg is in de
maak voor de stoep voor zijn voormalige boekhandel op het Kort Rapenburg.
Van kaft tot kaft is dit een verrukkelijk boek vol verzamelplezier en informatie, ook voor boekenliefhebbers die over Leidse boekhandels niets weten. Het verbergt ook een aardigheid: Van Maanen plakte onder het colofon in elke uitgave twee originele etiketten uit zijn verzameling die dus 200 stuks armer is geworden. Zo kreeg ik er een van Van Velzen, de fameuze boekbinder op het Rapenburg: ook voor Leidse binders en leesbibliotheken maakt Van Maanen ruimte. Zo zal elk exemplaar weer anders zijn en ook verschillen van de eerste druk van dit boek die in een oplage van 50 exemplaren eerder dit jaar bij De Carbolineum Pers verscheen.
Aad van Maanen, Een wandeling langs Leidse boekhandels. Leiden: Antiquariaat Klikspaan, 2022. 2de druk. 216 pp. 100 ex. € 35 (maanen@antiqklikspaan.demon.nl)
| Eerder verschenen in de rubriek 'Schoon & haaks', De Parelduiker 27 (2022), nr. 3, pp. 71-72.
