DE BOEZEMVRIEND VAN WILLEM ELSSCHOT
Deze rubriek (2023/2) schreef eerder over de grote rol van vriendschap
in het leven van Willem Elsschot (1882-1960). Kwijt raakte hij vrienden ook,
zoals na publicatie van het geruchtmatige Borms-gedicht. De enige vriend van
voor de Eerste Wereldoorlog die hem trouw bleef, is de beeldhouwer Frans
Claessens (1885-1968) aan wie Martine Cuyt het boekje Ware vrienden
wijdt. Wat bond hen? Beiden waren Antwerpenaren: ‘Ze waren in hun jonge jaren
anarchisten. Ze kenden de stad van haver tot gort. Ze waren leeftijdsgenoten.
Uitstekende mensenkenners en portrettisten. Dichters ook.’ Dit gold ook voor de
gemeenschappelijke vrienden Jan van Nijlen en Ary Delen, die later uit
Elsschots leven verdwenen. In een tijd van opkomend modernisme en avant-garde
excelleerde de bescheiden Claessens, die niet graag op foto’s kwam, in
kinderkopjes. Ook portretteerde hij Elsschot en hij bewees hem de ultieme
vriendendienst: op de dag van zijn dood nam hij hem het dodenmasker af. Ook
goot hij zijn schrijvershand af. Vlak daarop overleed Elsschot vrouw. En ook
van haar nam Claessens het dodenmasker
af. Uiteraard ontwierp hij ook het grafmonument.
Een meerwaarde krijgt dit boekje door foto’s, velen
uit privébezit. De indrukwekkendste is de foto van vier kortgeknipte Elsschot-dochters
in donkere mantelpakjes die bedroefd en vol ongeloof aan het graf van hun
ouders staan. De vrouw van Claessens, tevens de boezemvriendin van Elsschots
vrouw, staat er met gesloten ogen bij. Tot haar dood was Elsschots kleinzoon
Jan Maniewski, oftewel Tsjip, haar huisarts, zoals haar zoon en kinderen in
1965 een huisarts vonden in Elsschots zoon Willem De Ridder. Dit zegt ook iets
over de vriendschap van Elsschot en Claessens. De wijnfeesten van Elsschot,
waar Claessens stamgast was, net als diens zoon en later diens kinderen, werken
nog lang na. Nog altijd schijnen in wederzijdse families beelden van Claessens
en opdrachtexemplaren van Elsschot te circuleren, Kennen we zulke verwevenheden
in Holland? Uiteindelijk leek Elsschot zijn netwerk, de sleutel tot zijn welvaart,
belangrijker te vinden dan zijn werk.
Martine Cuyt, Ware vrienden. Frans Claessens en Willem Elsschot. Antwerpen: Willem Elsschot Genootschap, 2022. 122 pp. € 14 (www.weg.be)
| Eerder verschenen in de rubriek 'Schoon & haaks' in De Parelduiker 28 (2023), nr. 5, pp. 78-79.
